Somon balığının yüzde 70’i çiftlikte üretiliyor: Deniz ile çiftlik somonu ortasındaki farklar

Balık, sağlıklı bir beslenmenin değerli bir modülü lakin somon, eksiksiz bir omega-3 yağ asidi kaynağı olarak sağlıklı beslemenin vazgeçilmezleri ortasında yer alıyor. Omega-3 yağ asitleri, her çeşit balıkta bulunur lakin kaslarında çok fazla yağ depolayan somon üzere balıklarda bilhassa yüksek. Omega-3 yağ asitleri yetişkinlerde kardiyovasküler hastalık riskini azaltır, sinir sistemi düzenlemesi yapar ve bebeklerde sağlıklı görme ve beyin gelişimini dayanaklar. Bunlar somonun faydalarında yalnızca kimileri.

Yararları saymakla bitmeyen somon balığının son yıllarda tezgahlarda bulunur olması, somon yetiştiriciliğinin geldiği noktayı ortaya koyuyor: Tüm somonlar birebir değil. Bugün, satın alınan somonların birden fazla tabiatta yakalanmıyor, balık çiftliklerinde yetiştiriliyor.

Somon: Az kaynakla daha fazla insanı ‘daha iyi’ besliyor

Somon yetiştiriciliği ya da somon çiftlikleri, dünya genelinde en süratli büyüyen dallardan biri ve somon yetiştiriciliği ise dünyada en süratli genişleyen besin üretim sistemi ortasında yer alıyor. Pazarın yüzde 70’ini (2.5 milyon metrik ton) çiftlik somonu oluşturuyor. Öbür protein kaynakları için gerekenden daha az kaynakla daha fazla insanı beslemek için muazzam bir potansiyele sahip olan çiftlik somonları, hem karşı olan hem de dayanak veren sivil toplum kuruluşlarını ikiye böldü.

Çiftlik somonu nedir? Nasıl yapılıyor?

Çiftlik somonu ya da somon yetiştiriciliği, yaklaşık üç yıl süren hayat döngüsü boyunca somon yetiştirmeyi içerir. Üretimin birinci yılı, denetimli tatlı su ortamlarında gerçekleşir ve daha sonra çiftlik somonları hasada kadar kalacakları deniz suyundaki kafeslere, bazen de karadaki tanklara nakledilir. Deniz suyunda hazırlanmış büyük kafeslerde somonlar gelişmeye bırakılır.

Somonlar hasat edilebilir bir boyuta ulaştığında, satışa hazırlanmak üzere sürece tesislerine nakledilirler. Tüketiciler için çiftlik somonlarının birçok, somon filetosu olarak satılmaktadır.

Somon, Salmonidae familyasındaki (Atlantik somonu, Pasifik somonu) çeşitli balık cinslerinin ortak ismidir ve ticari olarak en çok Atlantik somonu, Şili, Kanada, İskoçya ve Norveç üzere ülkelerde çiftlikte yetiştirilir.

Milyonlarca somon toplu ölünce beraberinde soru işaretleri geldi

Son yıllarda milyonlarca ton çiftlik somonunun topluca ölmesi haberleri, birçok soru işaretlerini beraberinde getirdi. Toplu ölümlerle birlikte harekete geçen birtakım sivil toplum kuruluşları, çiftlik somonlarının ziyanlarını ortaya koyarken üreticiler ise ana sorunun iklim değişikliğine bağlı deniz sularının ısınması olduğunu söylüyor.

Çiftlik balıkları yağlı, yüksek proteinli, ekseriyetle sentetik yemlerden oluşan işlenmiş yemle beslenmektedir. Kafeslerdeki çok kalabalık, çiftlik balıkları için daha düşük bir ömür kalitesinin yanı sıra, yabani balıklar için nadir görülen hastalıkların daha yaygın olmasına da yol açabilir.

‘Deniz somonlarının sıhhati ve lezzeti, 3 yıllık okyanus seyahatinden kaynaklanıyor’

Wild for Salmon isimli sivil toplum kuruluşu, deniz somonlarının hayat döngülerinin sonunda yumurtalarından birinci çıktıkları bölgeye geri döndüklerini belirtiyor. Okyanusta iki ila üç yıl geçirdikten sonra meskene dönüş için uzun bir seyahate hazırlanan deniz somonlarının bu seyahati, onları bu kadar lezzetli ve sağlıklı yapan şeyin bir modülü olduğunu ileri sürülüyor. Seyahat sırasında somonlar, hem protein hem de yağ oluşturarak güçlü bir biçimde beslenirler.

Son on yılda 865 milyon çiftlik somonunun toplu halde öldü

Son yıllarda somon çiftliklerinde balıklar, toplu halde milyonlarcası tıpkı anda ölmeye başladı. En son Ekim ayında İskoçya’da son on yılın en büyük toplu somon vefatı olayında çiftliklerdeki 1 milyondan fazla balığın toplu halde öldüğü kaydedildi.

Mart 2024’te yapılan çalışmaya nazaran son on yılda 865 milyon çiftlik somonunun toplu halde öldüğü belirlendi. İklim değişikliğinin yol açtığı okyanus suyu ısınmasından su eserleri sanayisinin aşırı antibiyotik ve böcek ilacı kullanımına ve üretimi arttırmaya yönelik agresif teşebbüslerine kadar pek çok faktör, bu ölümlerin sorumlusu olduğu söz ediliyor.

Çiftlik somonuna karşı görüşler ne diyor?

Özgür Somon üzere sivil toplum kuruluşlarının karşı argümanlarının ortasında, birçok sorun göze çarpıyor. Örneğin yeni yapılan bir çalışmada, balık çiftliği kafeslerinde kullanılan yeni bir çevresel toksin olan tralopyril, çiftlik somon filetolarında tespit edildi ve bilim insanları ortasında alarma neden oldu. Başlangıçta balık kafeslerinde bakırın yerine kullanılmak üzere tanıtılan bu sentetik kimyasal, tabiatta mevcut değil ve şu anda besin eserlerinde varlığına ait belirlenmiş bir güvenlik hududu standardı yok. Münasebetiyle insan sıhhati için ‘iyi mi değil mi’ şimdi belirlenmiş değil.

Çiftliklerdeki somonların sıhhatini korumak için verilen maddeler ise farklı bir sorun. Somonla birlikte gelen hususların insanlarda antibiyotik direnci yarattığını söyleyen STK’lar, bunun yanı sıra mikroplastik, civa ve pestisitler üzere hususları de somon filetosuyla birlikte tükettiğimizi söylüyor. Çiftlik somonları, daha yağlı olduğu için yağında tutulan her unsur tüketildiği vakit insan bedenine geçtiği tabir ediliyor.

Çiftlik somonlarıyla deniz somonlarının kıyaslaması

Sadece insan sıhhati değil, balıkların da refahı önemli

Balıklar için büyük yıkama makinelerine benzeyen termoliserler ve hidroliserler, su eserleri yetiştiriciliğinde daima bir sorun olan deniz biti istilasıyla uğraş etmek için kullanılan araçlar. Fakat, bunların kullanımı somon refahı konusunda önemli tasalara yol açtı. İskoç Hükümeti datalarına nazaran, 2016-2019 yılları ortasında toplam 177 bin 601 somonun termoliserlerde öldü.

Örnek olarak termoliser tedavilerini uygulamak için balıklar dar bir alana sıkıştırılır, termoliserin içine pompalanır ve sonra tekrar dışarı çıkarılır. Deniz bitlerine karşı orta derecede tesirli olsa da, kimi STK’lar bu sürecin somon için bir azap olduğunu belirtiyor. Ani sıcaklık değişimi, göz ve doku hasarı da dahil gerilime ve yaralanmaya neden oluyor.

Çiftlikten kaçan somon, denizde baskın tıp haline geliyor

Çiftlikten kaçan besili somonlar doğal hayattaki somon balıklarının da dehşetli düşü. Özel besili bu balıklar karşısında zayıf kalan doğal, deniz somonlarının sayının vakitle azalacağı belirtiliyor.