Deniz ve su bilimleri ile su eserlerinde uzman akademisyen Bandırma Onyedi Eylül Üniversitesi Denizcilik Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mustafa Sarı, Erdek Körfezi’nde su altında yapılan çekimlerle müsaijın geri geldiğini duyurdu. 5 ila 25 metre derinlikte adeta bir bulut kümesi gibi görünen müsilajın yoğunluğu görenleri hayrete düşürdü. Sputnik’e konuşan Sarı ise buna şaşırmayanlardan zira Marmara Denizi’nin atık yükünün azaltılmasında ilerleme kaydedilmediğini vurguladı.
‘Neden müsilaj oluyor diye şaşırmalı mıyız bu durumda?’
Prof. Dr. Sarı, 2021 yılında Marmara Denizi’ne boca edilen evsel atıklardan yüzde 51’inin ileri biyolojik arıtmadan geçtiğini lakin 2024 yılına geldiğinde bu oranın yüzde 51.7 olduğunu vurgulayarak “İlerleme yüzde 0.7, yani yüzde 1 bile değil. Şimdi Marmara Denizi neden müsilaj oluyor diye şaşırmalı mıyız bu durumda?” diye soruyor.
Müsilaj neden oluyor ve neden geri geldi?
Müsilajın ortaya çıkmasında üç ana tetikleyici temel faktör olduğunu tabir eden Prof. Dr. Mustafa Sarı, bunları şöyle açıklıyor:
“Birincisi iklim değişikliğine bağlı deniz suyu sıcaklıklarının yüksek olması. Marmara Denizi uzun yıllar kaydedilen ortalamaya nazaran 2.5 derece ortalamadan daha sıcak.
İkinci faktör deniz kurallarının durağın olması. Marmara Denizi ikili bir su sistemine sahip. Yüzeyde birinci 25-30 metrede Karadeniz kökenli sular var, daha aşağıda ise 30 metrenin altında ise Akdeniz kökenli sular var. Marmara’nın suları az tuzlu, Akdeniz’in suları çok tuzlu. Bu iki su katmanının tıpkı ortamda bulunuyor olması dikey karışımları sonlandırıyor. Yüzeyden aşikâr bir derinliğe kadar dikey karışımlar sınırlanıyor ve sıcaklık sabitleniyor. Başka bi deyişle sıcaklık üzere öbür oşinografik parametreler homojen hale geliyor. Bu işte müsilaj için ülkü kuralları sağlayan ikinci tetikleyici oluyor.
Üçüncüsü ise kirlilik yükü olağan ki. Denizde bulunan azotun, fosforun ölçüsü arttığında bu müsilaj oluşumu için ekstra bir tetikleyici vazifesi görüyor.”
25 milyonun evsel atığının yüzde 50 – 51’inin arıtıldığına dikkat çeken Sarı, endüstriyel atıkların en âlâ ihtimalle yeniden yüzde 50-51 oranında arıtıldığını belirtti. Çok ağır ziraî faaliyetin gübre ve zehir atıkları olarak tam Marmara Denizi’ne boca edildiğine de dikkat çeken Prof. Dr. Mustafa Sarı, 2021 yılındaki Marmara Denizi Aksiyon Planı’nın altını çizdi.
‘Kirlilik yükü, olması gerekenin çok çok üzerinde’
2021 yılında ortaya çıkan bir müsilajdan sonra yapılan Marmara Denizi Aksiyon Planı’nın ruhunun Marmara Denizi’nin atık yükünü azaltmak olduğunu tabir eden Sarı, “Müsilajı tekrar görmek istemiyorsak atık yükünün azaltılması gerekiyor’ demiştik” diye hatırlattı. Prof. Dr. Sarı sözlerine şöyle devam etti:
“Tüm tarafların iştirakiyle 22 hareketten oluşan bir plan yaptık. Bunun 14 unsuru direkt Marmara Denizi’nin atık yükünün azaltılmasıyla ilgiliydi. ‘Marmara Hepimizin’ isimli Etraf Bakanlığı’nın web sitesinde 4. uyum şurasının sunumunda görüleceği üzere 22 hareketin ortasında Marmara Denizi’nin atık yükünün azaltılması dışında çok hoş işler yapıldı.
Marmara Denizi’ni özel etraf muhafaza bölgesi ilan ettik. Bu çok yeterli bir şey. Atık ve şarjı limitlerini değiştirdik, yasal düzenlemeler yapıldı. Çok güzel bir şey. Onun dışında büyük sanayi tesislerinin atık çıkışları online izleme sistemine tabi tutuldu. Çok âlâ bir şey. Bunlar hoş şeyler. Ancak atık yükünü azaltabilmiş miyiz?”
‘İlerleme yüzde 0.7 yani yüzde 1 bile değil’
Prof. Dr. Mustafa Sarı, atık yükünün azaltılması konusunda ilerleme olmadığını belirterek sayıların şu biçimde olduğunu kaydetti:
“2021 yılında Marmara Denizi’ne boca edilen evsel atıklardan yüzde 51’ini ileri biyolojik arıtmadan geçirerek boca ediyormuşuz. Yani yalnızca 2021 yılında evsel atıkların yüzde 51’ini ileri biyolojik arıtmadan geçirip denize deşarj etmişiz.
2024 yılında yüzde 51.7’sini ileri biyolojik arıtmadan geçirerek denize vermeye devam ediyoruz. Yani ilerleme yüzde 0.7 yani yüzde 1 bile değil. Şimdi Marmara Denizi neden müsilaj oluyor diye şaşırmalı mıyız bu durumda?”
Sorunun çok açık ve net olduğunu belirten Sarı, “İklime müdahale edemiyoruz. İklimi değiştirme bahtımız yok. Marmara Denizi’nin durağan yapısını, ikili su yapısını değiştirme talihimiz yok. Müdahale edebildiğimiz tek parametre kirlilik yükünü azaltmak. Kirlilik yükünü azaltmadığımız sürece bu musilaj artık de bundan sonra da daha çok ülkenin başını ağrıtmaya devam edecek” dedi.
Müsilajla denizden çıkan balık yenir mi?
Müsilajın polisakkaritlerden yani kompleks şekerlerden oluştuğunu belirten Prof. Dr. Mustafa Sarı, müsailajlı denizden çıkan balıkların tüketimi konusunda şu bilgileri verdi:
“Bu doğal hususun balık tüketimini negatif tarafta etkilemesi kelam konusu değil. Rastgele bir tüketim esnasında insanlara ziyan vermesi mümkün değil. Müsilajın kendisi zehirli, ziyanlı bir husus değil temel itibariyle.
Ama bu kadar ağır olduğunda tabana çöküyor, denizdeki organizmaları, deniz çayırlarını, mercanları, süngerleri öldürüyor. Balık yumurtalarını sarıp kapladığı için öldürüyor. Kimi çok ağır olduğu periyotlarda balıkların solungaçlarına ziyan vererek nefes almalarını zorlaştırarak öldürüyor. Oksijeni azaltıyor. Evet bunlar var. Lakin balık tüketimi açısından, ‘müsailaj var, balık yemek yanlış olur, tehlikelidir’ demek gerçek değil.”
‘Musilajla birlikte müsilaj uzmanları da çoğalacak’
Prof. Dr. Mustafa Sarı müsailajın gündeme düşmesiyle birlikte ortaya çıkan duruma dikkat çekerek “Müsilaj çoğaldıkça ‘müsilaj uzmanları’ çoğalacak. Sabahleyin uyanacaksınız, televizyonu açacaksınız. Vatandaşlarımız için söylüyorum. Jeolog da müsilajla ilgili konuşuyor olacak. Hoşluk uzmanı da müsilajla ilgili konuşuyor olacak. Vatandaşlarımız müsilaj, deniz, balık, balık tüketimi üzere bahislerde lütfen bunlara prestij etmesin. Resmi otoritelerin açıklamalarını takip etsinler” dedi.