‘ABD ve Fransa’nın Suriye’de federatif yapı oluşturmak için çalışmaları var’

“Biliyorsunuz, Ortadoğu’da bazen 24 saat bile çok büyük bir vakit dilimi. En son Kasım ayında konuştuk ancak bir ayda çok şey değişebiliyor. Ortadoğu’nun değişken, kaygan yeri, dinamik ve kırılgan yapısı, jeopolitik pozisyonu; arbedelerin ve gayretlerin çok yaşandığı bir coğrafyaya sebep oluyor. Burada günlük, anlık, saatlik değişimler yaşanıyor. Bundan sonra da yaşanabilir. Çok farklı sürprizlerle karşılaşabiliriz. Buna yetişmeye çalışıyoruz. Suriye alanı özeline bakarsak, Türkiye’nin Suriye siyaseti, Suriye’nin toprak bütünlüğünden yana. Yani üniter, parçalanmamış bir yapıdan yana. Ama Suriye alanına baktığımız vakit bunu sağlayabilmek çok kolay görünmüyor. Zira içerideki etnik yapılar, mezhebi hengameler, geçmişten kaynaklanan hasımlıklar, telaşlar, kaygılar vs. mevcut. Bu sebeplerle zorluklar, tansiyonlar olabilir. Bundan ötürü bir bölünme riski görünüyor. Lakin Suriye’nin bölünmemesi Türkiye’nin ulusal çıkarı ve güvenliği açısından çok kıymetli. Bir çatı altında herkesi kucaklayan bir Suriye oluşumu o yüzden kıymetli. Ama Fırat’ın doğusundaki YPG/PKK’nın durumu, hamiliğini üstlenen ABD’nin ısrarcı bir biçimde onu şemsiyesinin altında himaye etmeye devam etmesine bağlı.

Bilemiyoruz 20 Ocak’ta Trump ile bir değişiklik olur mu? Tereddütlerimiz ve telaşlarımız var, takip ediyoruz. Trump’ın yeni devirdeki tavrını merak ediyoruz. Artta bir İngiliz aklı da var natürel. Avrupa’nın da bir bakış açısı var. Öte yandan İsrail’in tavrı da son derece değerli. Nusayrilerin, Dürzilerin durumu da kritik. Bunların hepsi çok karışık görünüyor ve çok aktörlü yapıdan ötürü daha da karmaşık hale gelebiliyor. Çok aktör olunca daha fazla faktör Suriye’nin geleceğine müdahale etmiş üzere duruyor. Arap ülkeleri kendi açısından, Türkiye kendi açısından, İsrail kendi açısından bakıyor. Batı dünyasının da kendine nazaran bir bakışı var. Suriye coğrafyasının üzerinden Ortadoğu’nun da şekillendirilebilmesini yahut gelecekteki Ortadoğu dizaynında başlarındaki ajandayı buradan görmek isteyen bir anlayış var Batı’da. Suriye, bu manada risk altında. Suriye’nin geleceği üzerinden öteki bölge ülkelerine bir sıçrama tahtası, bir dizayn tesiri, domino taşı üzere bakmak eğilimi, Suriye’deki çabayı daha da kızıştırıyor. Suriye’nin başına gelenler de bundan kaynaklanıyor. Bir kez toprak bütünlüğü derken, federatif yapı da toprak bütünlüğüne karşı gelebilir.

Mesela Suriye Federasyonu da bir toprak bütünlüğünü içerebilir. Özerk yapı olduğunda da birebiri olabilir. Güçlendirilmiş lokal idarelerle de olabilir. Niçin söylüyorum bunu? Güya bu türlü bir eğilim var. Toprak bütünlüğü derken üniter diyoruz lakin bir yandan HTŞ lideri Ahmed eş-Şera’nın yeni kabinesine bakarsak, ‘yerel idareler bakanı’ var bir tane. Bu dikkatimi çekti. Lokal idarelerin güçlendirilmesinde ne sorun olabileceği sorulabilir. Merkezi idare güçlü olur, lokal idareler de olur üzere bir algı da var. Olağan olabilir. Lakin güya Suriye’nin bölünmüş, federatif bir yapıya muhtaçlığı olacakmış üzere bir öngörü var da ona yönelik çalışılıyor üzere de bir durum var.”

“Burada bizim için YPG’nin durumu kritik. YPG’nin silah bırakması sorunu tartışılıyor. Evet, tahminen bırakacaktır ve bu manada tasfiye edilecektir. Ama Fırat’ın doğusunda ne olacak? Orada YPG çatısı altında olmayan Kürt muhalif kümeler da var. Roj peşmergeleri var, Barzani eksenli kümeler. Diğer kümeler da var. Bunların bir çatı altında silahsız yapılandırılması ancak siyasi güç oluşturması istikametinde çalışmalar olduğuna dair bilgiler var. Açık kaynaklarda ABD ve Fransa’nın bu gayeyle çalıştığına dair bilgiler görüyoruz. Birkaç gündür bu dikkatimi çekiyor. Fransa ve Amerika’nın son günlerde bu istikamette çalışmaları var. Orada ısrarla bir yapı oluşturma istekleri var. Tahminen Barzani eksenli, Suriye’nin kuzeydoğusunda benzeri bir yapı kurmak istiyorlar. Irak’ta da bütün bir Irak gözüküyor fakat sonuçta federal bir yapı. Anayasa dizaynı bu biçimde. Suriye’de de gibisi olur mu? Onu göreceğiz.”

“Dürziler, İsrail açısından çok değerli. Bunu söylüyorlar ve artlarında durup destekliyorlar. Suriye’nin federatif yapı olup olmayacağı tahminen de YPG/PKK’ya Amerika’nın vereceği takviyeyle, İsrail’in Dürzilere takviye tarafından belirlenecekti. Bu iki eksen gelecekte Suriye’nin modüllü, federatif, özerk, otonom vs. yapıları Fırat’ın doğusunda, Şam’ın batısında vs. olup olmayacağını belirleyebilir. ABD’nin baskısı ile Fırat’ın doğusu, İsrail baskısıyla Dürziler de otonomi kazanırsa Suriye tek çatı altında ancak federatif biçimde bölünmüş olabilir.”

“Elbette telaşlar olacak. Alandaki gerçekliğe bakmak lazım. HTŞ lideri eş-Şera, silahlı gruplarla toplantı yaptı ancak orada YPG/PKK yok. Silahsızlandırma vurgusu yaptı. Tek bir çatı altında Yeni Suriye Ordusu veya Savunma Bakanlığı çatısında birleştirmeyi planlıyor. Yeni bir tertipten bahsediyor. Toplantıya katılan kümeler, HTŞ ile ortak hareket eden muhalif gruplardı. Bunlarla toplantı yapıldı, bunlar dizaynda bulunacak. YPG/PKK’ya da silah bırakmasını söylüyorlar ancak bu toplantı içinde yok. ABD yaptırım kartını uyguluyor doğal. Biz daima Suriye’nin bölünebileceği öngörüsüyle bakıyoruz, zira alanda kartlarını açanların niyet ve niyetini anlamaya çalışıyoruz. Lakin Türkiye olarak beklentimiz üniter yapı içerisinde, merkezi yapının bünyesinde bütün bir Suriye’dir. Suriye’nin mevcut bir anayasası var aslında.

Eş-Şera, o anayasanın revize edilerek yeni anayasa hazırlanmasından bahsediyor. Var olan yasaya bakarsak, orada azınlık haklardan, etnik yapılardan bahseden ilgili kısımlar de var. Fakat natürel bunun anayasada yazmasından fazla uygulaması kıymetli. Alandaki gerçekliğe dayandırmak değerli, yani bunu yapabilmek değerli. Bunu da göreceğiz. Fakat sonuçta şöyle bir durum var: Bir uğraş noktası gitgide kızışacak üzere duruyor. Bilhassa 2025 yılı içerisinde Amerika, global aktörler, Batı dünyası ve Araplar başka bir küme olarak Suriye üzerinde bir tansiyon ve çekişme yaşayabilir. Tahminen şu anda herkes birbirini kolluyor, gözetliyor, tavır ve davranışları anlamaya çalışıyor. Herkes birbirinin ajandasını okumaya çalışıyor. Lakin Suriye alanı, Arap ülkeleri için de kritik. Zira onların tavrı, Türkiye’yi orada istemiyor. Mısır, Ürdün, Suudi Arabistan, BAE vs. bunlar çok sıcak bakmazlar Türk varlığına. Ancak onların tavrı ne olur, güçleri neye kâfi, bunu bilemiyoruz. Onların da gerisinde İngiliz aklı devreye girebiliyor. HTŞ’yi Katar’ın finanse ettiği söyleniyor. Oralarda kimin eli kimin cebinde anlamak bazen sıkıntı, bazen de kolay.

Bir ülke olarak kendi ulusal çıkarlarımız, ulusal güvenliğimiz açısından öncelikle YPG/PKK tehdidinin ve varlığının ortadan kaldırılması tarafında bir bakışımız var. Öte yandan bununla birlikte Suriye’de alışılmış halk iradesinin tecelli etmesi de değerli. HTŞ bugün var. Bütün Suriye alanını kapsayan bir gücü yok aslında. O bir sembol üzere bir duruma geldi. Yakında yeni geçiş hükümeti ilan edilecek. Tüm etrafları kapsayacağı sav ediliyor. Göreceğiz. Daha sonra anayasa revize edilecek ve sandığa gidilecek. Alışılmış o vakit kimler devlet başkanı adayı olacak? Başka aday çıkacak mı? Bunları göreceğiz. Tansiyonlu geçecektir. Bugün Lübnan’da cumhurbaşkanı seçilemiyor. Irak’ta cumhurbaşkanı sorununu birkaç yıl evvel yaşadı. Ortadoğu’da bu çeşit şeyler yaşanabiliyor. Zira adayları beğenmiyorlar. Herkes kendi adayını istiyor. Bunun seçilmesi için uzlaşı sağlamak sıkıntı olabiliyor.

Burası Ortadoğu. Dün öteki bir medyada izliyorum. HTŞ lideri için cumhurbaşkanı olacağı söyleniyor. 24 saatin çok büyük bir müddet olduğunu vurguladım. O gün cumhurbaşkanlığı için inanın herkes kendi tarafını isteyecektir. Türkmenler, Kürtler, Dürziler, Nusayriler adaylar koymaya çalışacaktır. Irak’ta yaşandı bunlar. Lübnan’da cumhurbaşkanı seçilememesinin nedenlerini başında, etnik ve mezhebi temelli bir anayasa yazılması geliyor. Aşiret güçlerinin feodal yapısı birtakım bölgelerde halk üzerinde tesirli. Bu cins sancılar bu yüzden yaşanıyor. Suriye’deki gelişmeleri de önümüzdeki süreçte göreceğiz.”

“Türkiye’nin desteklediği Suriye Ulusal Ordusu ve onun üstünde bir hükümet var. Suriye Muhalifleri Ulusal Kurulu ismi. Bunlar, Astana süreçlerine katıldı. Cenevre süreçlerinde bulunarak milletlerarası meşruiyet açısından ara kat etti. Lakin bunlar şu anda bu ortamda yok. Yani bunların olduğu söz ediliyor ancak yoklar. Kendileri söylüyor bunu. Bundan rahatsız oldukları anlaşılıyor. Bu sürece ne vakit eklemlenirler, ne vakit bu süreç içerisinde dinamik bir role girerler? Onu bilemiyoruz. Tahminen 1 Mart’ta oluşturacak, ‘herkesi kucaklayan’ biçiminde tanım edilen sistemde dahil olacaklar? Onu bilemiyoruz. Mesela silahsızlandırma probleminde SMO çağrılmadı toplantıya. Çağrıldı üzere lanse ediliyor ancak onlar vaktinde SMO’dan ayrılan, HTŞ ile bir arada hareket eden ögeler. Türkiye’nin desteklediği ögeler orada yoktu. Alanda belirsizlik diyebileceğimiz bir ortam var ve el yardımıyla konuları okumaya çalışıyoruz. Bunlar teknik ayrıntılar tahminen fakat sonuçta biz Türkiye olarak hangi gözle bakmaya çalışıyoruz? Suriye’de bir an evvel istikrarın sağlanması, süreksiz sığınmacıların dönüşlerinin sağlanması ve hudut güvenliğinin sağlanması tarafından bakmaya çalışıyoruz. Beklentilerimiz kısaca bunlar.”