Havanın kirliliği vakit zaman gündemden düşse de tüm dünyanın değişmeyen sorunu. Kirlilik insan sıhhatine ziyanlı boyutlara ulaştığında hükümetler daha keskin adımlar atıyor. Bu tarihlerden biri de 17 Aralık 1989 yılı. Ankara’da 25 yıl evvel bugün hava kirliliği sebebi ile okullar tatil edilmişti.
Soluduğumuz hava nelerden oluşuyor?
Soluduğumuz hava, sıhhatimiz üzerinde direkt tesirlidir. Pak hava içerisinde yaklaşık olarak yüzde 78 azot, yüzde 21 oksijen ve yüzde 1 oranında da öteki gazlar, toz, su buharı üzere unsurlar bulunur. Ayrıyeten atmosfer kütlesinin %0,25’i su buharıdır. Fakat bu doğal bileşimin bozulması ya da havada bulunmaması gereken ziyanlı hususların atmosfere karışması, hava kirliliği olarak tanımlanır.
Hava neden kirleniyor?
Hava kirliliği, nüfus artışı, kentleşme ve endüstrileşmenin bir sonucu olarak giderek artmakta ve lokal tesirlerin ötesine geçerek global bir sorun haline gelmektedir. Bilhassa trafik, ulaşım, sanayi ve ısınma üzere insan kaynaklı faaliyetler bu kirliliğin en önemli nedenleridir. Meteoroloji, topografik yapı ve kimyasal dönüşüm süreçleri de hava kalitesi üzerinde tesirli olmaktadır. Vakit, yer, maruziyet müddeti ve konsantrasyona bağlı olarak hava kirleticilerinin insan sıhhatine ve etrafa olan tesirleri değişkenlik göstermektedir.
Hava kirliliği krizleri
Peki hava kirliliğinin tepeye ulaştığı ve kaygı yarattığı tarihler neler?
18. yüzyılda Sanayi Devrimi’yle birlikte hava kirliliği, tehlikeli boyutlara ulaştı. Kömür tüketiminin artışı, fabrikaların genişlemesi ve kentleşme, birincil kirleticilerin atmosferde ağırlaşmasına yol açtı. Birinci olarak kentlerde görülen bu kirlilik, vakitle ülkeler ortasında yayılarak global bir sorun haline geldi.
Sanayi ihtilalini takip eden periyotta hava kirliliğinin tesirleri, toplu ölümlerle kendini gösterdi:
1930, Belçika – Muese Vadisi: 60’tan fazla insan öldü.
1948, ABD – Donora: 14.000 kişilik kasabada 7.000 kişi hastalandı, 20 kişi hayatını kaybetti.
1952, İngiltere – Londra: Ağır sis ve kirlilik sonucu 12.000 kişi ömrünü yitirdi.
Bu trajik olaylar, hava kirliliğinin sırf çevresel bir sorun olmadığını, tıpkı vakitte halk sıhhati için önemli bir tehdit olduğunu ortaya koydu. Hükümetler bu sıkıntıyla çaba için yasal düzenlemeler yapmaya başladı.
Türkiye’de hava kirliliği
Türkiye’de bilhassa 1960’lı yıllardan itibaren hava kirliliği önemli boyutlara ulaştı. İstanbul’da Boğaz, adeta bir sis perdesinin gerisinde kaybolurken, Ankara’da okullar tatil ediliyor; halk, nefes almakta zorlanıyordu.
1980’li yıllarda kalitesiz yakıt kullanımı, olumsuz hava şartları ve rüzgâr eksikliği, Ankara’yı hava kirliliğinden en çok etkilenen kentlerden biri haline getirdi. O kadar ki 17 Aralık 1989’da okullar tatil edildi ve sokakta maske kullanmak mecburî hale geldi. Tek-çift plakalı araç sistemi üzere tedbirler alındı. Gazeteler, “Havadaki arsenik Bayrampaşa’yı tehdit ediyor”, “Bursa’da kirli hava tatili” üzere manşetlerle kirliliğin ciddiyetini vurguluyordu.
Hava kirliliği, teneffüs yolu hastalıklarında da artışa neden oldu. Yüksek oranda hava kirliliği sebepli ölümlerin akabinde 1990’lı yıllara gelindiğinde tahlil için kıymetli adımlar atılmaya başlandı. Kirliliğin ana sebeplerinden biri olan yakıt sorunu çözülmeye çalışıldı ve doğalgaz yaygınlaşmaya başladı. 1995 sonrası devirde doğalgaz kullanımı, sanayi tesislerinin modernize edilmesi ve hava kalitesi ölçümlerine dayalı güzelleştirme çalışmaları sayesinde kentlerde hava kalitesi gözle görülür formda düzgünleşti.
İnsan sıhhati risk altında
Dünya Sıhhat Örgütü’ne nazaran dünya nüfusunun yüzde 91’i, hava kirliliği düzeylerinin sağlıklı hudutları aştığı bölgelerde yaşıyor. Çağdaş çalışmalar, hava kirliliğinin en tehlikeli ögesi olan partikül hususa (PM) odaklanmaktadır. Bilhassa çapı 2,5 mikron yahut daha küçük parçacıklar insan sıhhati için önemli bir risk oluşturmakta.
En makus hava kalitesi, bilhassa Global Güney’de, Afrika, Güney Amerika ve Güneydoğu Asya ülkelerinde görülmektedir.
Hindistan kara listede
2021’de dünyanın en kirli 10 kentinden 6’sı ise Hindistan’da yer aldı. Bhiwadi, 106,2 PM2.5 ortalamasıyla listenin başında yer alırken, hava kirliliği Hindistan iktisadına yılda 150 milyar dolara mal olmaktadır.
Kirlilik sorunu nasıl çözülecek?
Hava kirliliği ile uğraş, ferdi ve toplumsal seviyede alınacak tedbirlerle mümkündür. Bunlar; yeşil alanların arttırılması, sanayi tesislerinin kent dışına taşınması, fabrika bacalarına filtreler takılması, etraf dostu ulaşım sistemlerinin yaygınlaştırılması üzere hususlar halinde sıralanabilir.